Wszyscy pewnie z rozrzewnieniem wspominamy czasy sprzed wprowadzenia Polskiego Ładu, kiedy to składka ubezpieczenia zdrowotnego podlegała odliczeniu od podatku, a tym samym w większości ponosiliśmy jedynie niewielki ekonomiczny jej koszt. Przywołując te wspomnienia warto przypomnieć, że do końca 2021 roku podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosiła 9% podstawy wymiaru. Natomiast odliczeniu podlegało 7,75% podstawy co stanowiło 86,11% całej składki zdrowotnej. W związku z tym, składka ta tylko w nieznacznym stopniu obciążała kieszenie ubezpieczonych (podatnik pokrywał 1,25% podstawy wymiaru składki).

Polski Ład i zmiany

Polski Ład i jego nowelizacja praktycznie całkowicie zlikwidowały możliwość odliczania składki zdrowotnej od podatku. Jedynie w ograniczonym zakresie u podatników rozliczających się podatkiem liniowym, ryczałtem od przychodów i kartą podatkową przewidziano możliwość szczątkowego odliczenia składki. Taki stan rzeczy oznacza, że po wprowadzonej reformie zasadniczo system opieki zdrowotnej finansowany jest wyłącznie ze środków ubezpieczonych.

Ocena Rzecznika Praw Obywatelskich

W piśmie z dnia 6 lutego 2023 r. skierowanym do Ministra Zdrowia Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził swoją wątpliwość co do konstytucyjności przepisów Polskiego Ładu obciążających obywateli obowiązkiem opłacania składki zdrowotnej w pełnej wysokości poprzez uniemożliwienie odliczenia składki zdrowotnej od podatku.

W tym zakresie Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że art. 68 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Natomiast od 1 stycznia 2022 r. system opieki zdrowotnej finansowany jest de facto w całości ze środków ubezpieczonych w nim obywateli.

Na poparcie swojego stanowiska Rzecznik Praw Obywatelskich powołuje się na opinie Pani prof. dr hab. Inettyy Jędrasik-Jankowskiej , em. kierownika Katedry Prawa Ubezpieczeń Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, w której wyraziła ona obawę, że obecnie obowiązujące przepisy, obciążające obywateli obowiązkiem opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne w pełnej wysokości mogą naruszać art. 68 Konstytucji. W piśmie do Ministra Zdrowia Rzecznik Praw Obywatelskich powołując się na opinię wskazuje:

W tym kontekście Pani prof. Inetta Jędrasik-Jankowska przedstawia tezę, że po zmianach wynikających z Polskiego Ładu doszło do sytuacji, w której system opieki zdrowotnej w Polsce finansowany jest w istocie przez obywateli w ramach płaconych przez nich składek na ubezpieczenie zdrowotne. Wobec tego, stwierdza, że niedopuszczalne jest, aby obecnie funkcjonujące rozwiązania w całości „przerzucały” na obywatela obowiązek państwa co do zapewnienia środków na realizację finansowania świadczeń zdrowotnych. W konsekwencji stawia pytanie o to, czy w świetle art. 68 ust. 2 Konstytucji (tj. w graniach konstytucyjnie określonego obowiązku stworzenia przez państwo systemu opieki zdrowotnej finansowanego ze środków publicznych), ustawodawca poszukując rozwiązań nacelowanych na wzrost wpływów budżetowych nie powinien wprowadzić do porządku prawnego zmian o charakterze stricte podatkowym w zakresie nałożenia obowiązku poniesienia ciężaru podatkowego, zamiast w nieuprawniony sposób likwidować prawo do odliczenia składki zdrowotnej.

Jednocześnie należy nadmienić, że Trybunał Konstytucyjny, dokonując pogłębionej interpretacji art. 68 ust. 2 Konstytucji RP, zauważa, że konieczne jest funkcjonowanie w ramach systemu opieki zdrowotnej mechanizmów pozwalających na gromadzenie, a następnie wydatkowanie na świadczenia zdrowotne ze środków publicznych (…) . Art. 68 ust. 2 nakłada na władze publiczne, a w szczególności na ustawodawcę obowiązek określenia zasad realizowania prawa do ochrony zdrowia. Nakazuje więc stworzenie normatywnego układu odniesienia (systemu prawnego), który pozwoli dookreślić treść prawa do ochrony zdrowia, a to łączy się z koniecznością określenia warunków i zakresu udzielania świadczeń zdrowotnych. Ustrojodawca nie przesądza tego, jaki model normatywny powinien ustawodawca przyjąć w tej materii. Norma zawarta w art. 68 ust. 2 zdanie drugie nie jest jedynie upoważnieniem ustawodawcy zwykłego do określenia warunków i zakresu świadczeń, lecz nakłada na ustawodawcę taki obowiązek. Swoboda ustawodawcy nie jest nieograniczona. Nie może on w ogóle zrezygnować z finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych.

Powstaje zatem poważna wątpliwość czy wprowadzone Polskim Ładem przepisy dotyczące składki zdrowotnej są zgodne z Konstytucją RP.  Czekamy zatem na stanowisko Ministra Zdrowia i będziemy z uwagą przyglądać się rozwojowi wydarzeń w tej sprawie.