20 marca 2023 r. skład 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego podjął bardzo ważną uchwałę dla wszystkich podatników podatku od spadków i darowizn zaliczanych do tzw. 0 grupy podatkowej. Do osób tych ustawodawca zalicza małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Darowizna w tej grupie osób może korzystać z całkowitego zwolnienia z opodatkowania jeżeli spełnione są łącznie dwa warunki, tj.

1) zgłoszenie do właściwego urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy faktu otrzymania darowizny oraz,

2) udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych dowodem ich przekazania na rachunek obdarowanego.

O ile w przypadku pierwszego z warunków zasadniczo nie ma żadnych wątpliwości to drugi z nich wywoływał rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Brak było jednoznacznego stanowiska kiedy warunek ten uznaje się za spełniony. Zasadniczo wykształciły się w tym zakresie dwa przeciwstawne podejścia. Pierwsze, niekorzystne dla podatników, zakłada że dla skorzystania ze zwolnienia darowizna pieniężna musi być dokonana w formie przelewu lub wpłaty wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego i podatnik jest w stanie udokumentować ten transfer.

Drugie, korzystniejsze dla podatników stanowisko zakłada, że warunek zwolnienia z opodatkowania będzie spełniony również, w sytuacji gdy następuje otrzymanie darowizny w gotówce przez obdarowanego i jej późniejsza wpłata własna na rachunek bankowy, a nie ma wątpliwości co do tego, że darowizna faktycznie miała miejsce.

W związku z tym niejednolitym stanowiskiem sądów administracyjnych Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Naczelnego Sądu Administracyjnego o wydanie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych i rozstrzygnięcie istniejących rozbieżności w stosowaniu przepisów prawa. W uzasadnieniu wniosku RPO argumentował za przyjęciem przez sąd drugiego z prezentowanych poglądów. W jego ocenie jeżeli zawarcie umowy darowizny nie budzi wątpliwości, za wystarczające do skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych należy uznać dokonanie wpłaty środków pieniężnych przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Niestety Naczelny Sąd Administracyjny nie zgodził się z podejściem Rzecznika Praw obywatelskich. W ocenie sądu „wyrażenie “udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (…) – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym” należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny (art. 888 § 1 k.c.), przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.”

Zatem zdaniem NSA, aby obdarowany mógł skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania musi udokumentować wpłatę pieniędzy przez darczyńcę na swoje konto przelewem bankowym lub przekazem pocztowym. Wszystkie inne sposoby dokumentowania otrzymania środków pieniężnych tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są niewystarczające albo zbędne.

Uchwała ta wywiera istotne skutki dla wszystkich obdarowanych, ponieważ wiąże swoją treścią inne składy orzekające sądów administracyjnych, które muszą stosować się do zawartego w niej stanowiska. Oznacza to, że od 20 marca 2023 r. wygranie z fiskusem sporu przed sądem administracyjnym w tym zakresie jest praktycznie niemożliwe. W związku z tym w przypadku darowizn od członków najbliższej rodziny należy przywiązywać szczególną uwagę, w jaki sposób zostają one przekazane obdarowanym. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 marca 2023 r. III FPS 3/22